2008 krizinin en kilit isimlerinden FED Eski Başkanı Ben Bernanke kaleme aldığı anı kitabında, Lehman’ın batışından, ABD’li bankalar için hayata geçirilen yüz milyarlarca dolarlık kurtarma programına, en tartışmalı konu olan parasal genişlemeye kadar krizin akılda kalan pek çok olayının detaylarını yazdı. Karar Alma Cesareti adını vererek dönemin zorluğuna işaret eden Bernanke, Lehman’ı kurtarmak konusunda, ‘belki biz beceremedik’ ifadesini kullanıyor. FED’deki görev süresinde Türkçe’de ‘ayva’ anlamına gelen Quince soyadını kullanan Bernanke, medya ile ilişkilerinde yaptığı hatalardan aldığı dersleri de ilk kez kitabında anlattı. Bernanke kitabında neden ‘ayva’ takma adını kullandığını açıkladı.

WASHINGTON’a içe dönük, kendi halinde bir profesör olarak gelip, dünyanın 1930’lardaki ‘büyük buhran’dan bu yana yaşadığı en büyük kriz olan 2008 krizinin tam kalbindeki isim haline gelen Amerikan Merkez Bankası’nın (FED) eski Başkanı Ben Bernanke, o dönem yaşadıklarını kitaplaştırdı.

Büyük buhran dönemindeki en büyük sıkıntının ‘gerektiği anda cesur kararlar alamama’ olarak değerlendiren Bernanke, kitabına eşi Anna Bernanke’nin önerisiyle ‘Karar Alma Cesareti – The Courage to Act’ adını verdi. Amerikan ekonomisinin belki de en zor zamanlarında, 2006-2014 yılları arasında 2 dönem üst üste FED Başkanlığı yapan Bernanke, siyasilerden, vatandaşlara ve en önemlisi finansal şirketlere kadar hemen hiçbir kesimin teşekkür etmediği işlere imza atmak zorunda kaldığını belirtirken o dönemi kitabında “O vakitler kurallardan ziyade, istisnaların zamanındaydık” şeklinde tanımlıyor. FED’de görev yaptığı süre içinde güvenlik ve yığılma olmaması gibi nedenlerle e-posta adresinde takma bir isim kullanan Bernanke bu ismin ne olduğunu da ilk kez kitabında paylaştı. FED’in bilişim uzmanının bir yazılım markasından yola çıkarak kendisine Edvard Quince (ayva anlamına geliyor) adını verdiğini kaydeden Bernanke, medya ile ilişkilerinde de yaptığı ilk iki hatayı anlatıyor. Başkanlığındaki ilk para komitesi toplantısının ardından kurduğu bir cümlenin sonucunda piyasalardaki dalgalanma ile yaptığı açıklamalarda her bir kelimenin bile önemi olduğunu öğrenmiş. Bernanke’nin medya ile ilişkilerinde ikinci öğrendiği kural da, ‘off the record’ (kayıt dışı) diye bir şeyin olmadığı imiş.

LEHMAN NEDEN KURTARILMADI?
Bernanke’nin aile kökleri dahil, çocukluk ve gençlik yıllarını da anlattığı kitap, 2008 krizine ilişkin akıllarda kalan pek çok olayın detayını gün yüzüne çıkarırken, aynı zamanda pek çok soruya da adeta bir cevap niteliğinde. Bernanke kitabında, kriz döneminin en çok sorulan, krizin konuşulduğu hemen her platformda bugün hala dile getirilen, ‘2008 Eylül’ünde tek bir hafta içinde Amerika’nın en büyük sigorta şirketi AIG kurtarılırken, en büyük bankası Lehman Brothers’ın batmasına neden göz yumuldu?’ sorusuna da kendi perspektifinden yanıt veriyor.

Kriz sürecinde batan hiçbir şirketin Lehman’ın batışı kadar tartışmalı ve sembolik olmadığını kaydeden Bernanke, o dönem bankayı kurtarmak için özel sektör dahil tüm kesimlerin çok büyük çaba sarfettiğinin altını çiziyor. Dönemin başkanı George Bush’a yaptığı özel bir sunumda Bernanke Lehman’ın deneyiminden sonra AIG’ye neden kredi verdiklerini şu sözlerle açıklıyor: “Amacımız AIG’yi, çalışanlarını ve hissedarlarını kurtarmak değildi. Bizim endişemiz başkaydı. Finansal sistemin ve ondan da önemlisi ekonominin bu iflası kaldıramayacağını düşünüyorduk.”

BELKİ BİZ BECEREMEDİK
Lehman’ın batışı, aynı hafta AIG’nin 85 milyar dolarlık devlet kredisiyle kurtarılması konusunu oldukça detaylı anlatan Bernanke, sonuçta Lehman’ın neden kurtarılmadığına ilişkin şunları anlatıyor: “Lehman haftasonu olarak başlayan ve sonra Lehman-AIG haftası olarak devam eden süreçte bir yıldır süren fevkalade ciddi kriz ülkemizin tarihindeki en kötü finansal paniğe dönüştü.

Lehman’ın batmasına izin verilirken AIG kurtarıldığı için sorular devam ediyordu. Hükümet Lehman’ı iflasa bırakırken bilinçli bir karar mı almıştı? Eğer öyleyse AIG’yi neden kurtarmıştı? Ayrıca Lehman bir şekilde kurtarılmış olsaydı arkasından gelen kriz büyük ölçüde önlenebilir miydi? Lehman’ı kurtarmanın bir yolu varsa, o dönemde elimizde bulunan araçların ışığında ve zamana karşı yarıştığımız çılgın tempoda bunu düşünebilecek kadar aklı veya becerikli olamamıştık. Lehman’ın iflasının son derece olumsuz sonuçlar getireceğine inanıyorduk. İflastan kaçınmak için mümkün olan her şeyi düşündük. Aynı mantıkla AIG’yi kurtarmaya yöneldik ve Lehman’da işe yaramayan geçici çözüm araçlarımız bu defa AIG için uygundu.”

FED’in bilançosunu 4.5 trilyon dolara çıkardı

KENDİ başkanlığının bir muhasebesini de yapan Bernanke, Mart 2009-Ekim 2014 arasında 3 turluk bir parasal genişleme (QE) programını hayata geçirdi. Bernanke’nin başkanlığı döneminde FED’in bilançosu 4 kat büyüyerek 4.5 trilyon dolara ulaştı. Bernanke kitabında en çok tartışılan konulardan biri olan parasal genişleme programlarına ilişkin ise şunları aktarıyor: “4.5 trilyon doların akıl almaz derecede muazzam bir rakam olduğu doğru. Fakat ABD’nin 17 trilyon doların üzerindeki milli geliri ile kıyaslandığında, önde gelen diğer sanayileşmiş ülkelerdeki merkez bankalarının bilançolarıyla aynı.”

Küçük adam: Beni kim kurtaracak?

BEN Bernanke kriz sürecinde ABD’nin finans merkezi olarak dünya çapında üne sahip ‘Wall Street’e karşı türeyen, ‘main street’ kavramına kitabında sık sık yer veriyor. Sıradan ABD vatandaşlarını temsil eden main Street kavramına ilişkin Bernanke şu düşünceleri paylaşıyor: “Alınan kurtarma kararlarına ilişkin eleştirilerden bazıları ideolojik veya cahilceydi. Bazıları ise Main Street’teki küçük adamın değil de, Wall Street’teki devlerin kurtarılmasına veryansın ediyordu. Şahsen ben bu görüşe hayli sempati duyuyordum. Ne zaman yolda Beni kim kurtaracak yazan bir sticker görsem irkiliyordum.”

Yellen iyi başladı

KİTABINDA Japonya, İngiltere ve Avrupa Merkez Bankası olmak üzere diğer merkez bankalarının performansını da değerlendiren Ben Bernanke, koltuğunu devrettiği Jannet Yellen’ı ise başarılı bulduğunu, mevcut politikaları devam ettirerek iyi bir başlangıç yaptığını söylüyor.

Time’a kapak oldu ama çok eleştiri de aldı

2009’da Time Dergisi tarafından yılın adamı seçilen Bernanke kitabında kendisi aleyhinde yayınlanan karikatürlere de yer veriyor.

FED’deki son günü

BERNANKE, 31 Aralık 2014’te FED Başkanlık ofisinden son kez çıkarken çelişen fotoğrafını da paylaştığı kitabını görevini Jannet Yellen’a devrettiği gün yazmaya başladığını belirtiyor.

Kasırganın adı Lehman, Merrill, Morgan, Goldman

Destek Yatırım sponsorluğunda Scala Yayınları tarafından yayınlanan kitapta Bernanke’nin kriz günlerine ilişkin oldukça duygusal ifadeler kullanması dikkat çekiyor. Örneğin krizi kasırga mevsimine benzetiyor. Lehman’ın batışının ardından Bernanke şu ifadeleri kullanıyor: “ABD geçen yıl kötü bir kasırga mevsimi yaşamıştı. Lehman’ın iflasoyla o hafta bir dizi kasırganın birbiri ardına sahile vurmakta olduğunu düşünüyordum. Bunların arın Katrina veya Rita değil, AIG, Merrill Lynch, Morgan Stanley, Bank of America, Citigroup idi ve liste uzayıp gidiyordu.”